Są pewne sytuacje, w których dana osoba obiektywnie nie zasługuje na to, by otrzymać cokolwiek w spadku. Myślę, że każdy instynktownie czuje, iż spadek nie powinien trafić do osoby która skrzywdziła zmarłego (np. pobiła go, okradła, oszukała), podrobiła jego testamentu lub siłą nakłoniła go do zapisania określonych składników w testamencie. Prawo daje możliwość „ukarania” takiej osoby. Pozwala na to uznanie jej za niegodną dziedziczenia.
Spis treści
Co oznacza niegodność dziedziczenia?
Niegodność dziedziczenia jest pewną (przewidzianą w Kodeksie cywilnym) furtką pozwalającą odsunąć od dziedziczenia osoby, które zachowały się szczególnie nagannie w stosunku do spadkodawcy. Uznanie danej osoby za niegodną dziedziczenia ma na celu wyeliminowanie sytuacji, w której nabycie korzyści ze spadku przez określoną osobę byłoby w powszechnym odczuciu niesprawiedliwe, niesłuszne lub wręcz niemoralne. Tworząc Kodeks cywilny, w tym także przepisy o niegodności dziedziczenia, uznano, iż powszechnie brak jest zgody na to, aby majątek spadkodawcy (będący niejednokrotnie dorobkiem jego całego życia) przeszedł na osobę, która dopuściła się względem niego czynów niegodziwych, nacechowanych wysokim stopniem zawinienia i naganności. By zapobiegać takim sytuacjom stworzono rozwiązanie jakim jest niegodność dziedziczenia.
O tym co podlega dziedziczeniu przeczytasz w artykule Co to jest spadek i co wchodzi w skład spadku?
Przyczyny uznania za niegodnego dziedziczenia
Prawo spadkowe przewiduje trzy kategorie zachowań, które umożliwiają uznanie danej osoby za niegodną dziedziczenia. Taki spadkobierca może być uznany za niegodnego, jeżeli:
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Co ważne, nie ma innych zdarzeń, wskutek których można by uznać kogoś za niegodnego. Wymienione przesłanki są jedynymi.
Ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy
O ile jasne wydają się dwie pozostałe przesłanki to wątpliwości może budzić jakie czyny kwalifikują się jako ciężkie przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Kwalifikacja zachowania spadkobiercy odbywa się w tym przypadku na podstawie przepisów prawa karnego. Zatem to przepisy prawna karnego decydują o tym, czy dane zachowane jest przestępstwem.
„Umyślność” sprowadza się do zamiaru popełnienia czynu zabronionego. Jednakże w odróżnieniu od potocznego znaczenia „umyślności”, w prawie karnym pojęcie to obejmuje nie tylko przypadki, kiedy sprawca chce popełnić czyn zabroniony, ale także te, kiedy sprawca, przewidując możliwość popełnienia czynu zabronionego, godzi się na to. Co więcej, w przypadku niegodności dziedziczenia, przyczyną może być nie tylko popełnienie przestępstwa, ale także usiłowanie, podżeganie, pomocnictwo, a w niektórych przypadkach także przygotowanie do popełnienia przestępstwa.
Przykłady takich przestępstw: kradzież (o ile wartość skradzionych przedmiotów była znacząca dla spadkodawcy), kradzież z włamaniem, oszustwo, wymuszenie rozbójnicze, niektóre przestępstwa przeciwko mieniu (np. spalenie domu spadkodawcy), pozbawienie wolności, gwałt, zabójstwo.
Skutki uznania za niegodnego dziedziczenia
Spadkobierca uznany za niegodnego dziedziczenia jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (więcej na ten temat w artykule Osoby traktowane jakby nie dożyły otwarcia spadku). W rezultacie osoba uznana za niegodną dziedziczenia nie dziedziczy po spadkodawcy bez względu na tytuł powołania do dziedziczenia (czyli nawet jeśli została uwzględniona w testamencie). Niegodny dziedziczenia nie ma także prawa do zapisów (zarówno zwykłych jak i windykacyjnych) oraz nie ma prawa do zachowku. Mówiąc wprost, osoba uznana za niegodną dziedziczenia nie dostanie w spadku absolutnie nic.
Procedura uznania za niegodnego
Uznanie za niegodnego może nastąpić tylko przez sąd na skutek orzeczenia o tym, że dana osoba jest niegodna dziedziczenia. Sprawę (proces) przed sądem wytoczyć może każdy, kto ma w tym interes (chodzi tutaj zarówno o interes majątkowy jak i niemajątkowy, np. prawny, moralny).
Termin na wszczęcie takiego postępowania to rok liczony od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie niegodności. Niezależnie od tego terminu nie zostanie uznana za niegodną dziedziczenia osoba, wobec której wszczęto postępowanie później niż trzy lata od śmierci spadkodawcy.
Przebaczenie
Czasem nie można uznać osoby za niegodną dziedziczenia mimo, iż wystąpiły wszystkie okoliczności. Sytuacja taka ma miejsce, gdy spadkodawca takiej osobie przebaczył. Przebaczenie jest niczym innym jak puszczeniem w niepamięć doznanej krzywdy i odczutej urazy. Warunkiem skutecznego przebaczenia jest, by spadkodawca działał z dostatecznym rozeznaniem oraz wiedział, że istnieją fakty uzasadniające niegodność przyszłego spadkodawcy.
Przeczytaj także: Dziedziczenie ustawowe, czyli kto dziedziczy gdy nie ma testamentu
Podstawa prawna
Kodeks cywilny: art. 928 – 930.