Dziedziczenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością to tak naprawdę dziedziczenie udziałów. Zasadniczo dziedziczenie udziałów w sp. z o.o. odbywa się na zasadach ogólnych. Wiele kwestii związanych z dziedziczeniem udziałów w spółce z o.o. może budzić wątpliwości. Z tego artykułu dowiesz się jak wygląda dziedziczenie udziałów w spółce z o.o.
Spis treści
Czym są udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością?
Udziały w sp. z o.o. są podstawowym elementem wyznaczającym prawną pozycję wspólnika spółki. Wspólnikiem spółki z o.o. jest ta osoba, która posiada udziały w danej spółce. Udział jest przy tym pojęciem abstrakcyjnym. Nie jest to żaden papier wartościowy, bądź jakikolwiek inny dokument. Co więcej, prawo wyraźnie zabrania wystawiana dokumentów inkorporujących prawa udziałowe (stanowi o tym art. 174 § 6 KSH).
Zgodnie z art. 174 § 1 KSH zasadą jest, że udziały wspólników są „równe”. Możliwe jest jednak odmienne uregulowanie tej sprawy w umowie.
Art. 174. KSH [Zasada równych praw wspólników]
§ 1. Jeżeli ustawa lub umowa spółki nie stanowi inaczej, wspólnicy mają równe prawa i obowiązki w spółce.
§ 2. Jeżeli umowa spółki przewiduje udziały o szczególnych uprawnieniach, uprawnienia te powinny być w umowie określone (udziały uprzywilejowane).
§ 3. Uprzywilejowanie może dotyczyć w szczególności prawa głosu, prawa do dywidendy lub sposobu uczestniczenia w podziale majątku w przypadku likwidacji spółki. Uprzywilejowanie w zakresie prawa głosu może dotyczyć tylko udziałów o równej wartości nominalnej.
§ 4. Uprzywilejowanie dotyczące prawa głosu nie może przyznawać uprawnionemu więcej niż trzy głosy na jeden udział. Uprzywilejowanie dotyczące dywidendy nie może naruszać przepisów art. 196.
§ 5. Umowa spółki może uzależnić przyznanie szczególnych uprawnień od spełnienia dodatkowych świadczeń na rzecz spółki, upływu terminu lub ziszczenia się warunku.
§ 6. Na udziały lub prawa do zysku w spółce nie mogą być wystawiane dokumenty na okaziciela, jak również dokumenty imienne lub na zlecenie.
Czy możliwe jest dziedziczenie udziałów w sp. z o.o.?
Tak, udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością podlegają dziedziczeniu tak jak każdy inny składnik majątku. Należą one do praw i obowiązków majątkowych spadkodawcy o których stanowi art. 922 § 1 Kodeksu cywilnego.
Art. 922. KC [Spadek]
§ 1. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.
§ 2. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.
§ 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej.
O ile umowa spółki nie stanowi inaczej, to spadkobiercy wspólnika wstępują do spółki w jego miejsce z mocy prawa. Spadkobiercy nie muszą w tym celu składać żadnego dodatkowego oświadczenia o przystąpieniu do spółki. Wystarczy jedynie zawiadomić spółkę o tym, że nastąpiło przejście udziałów na spadkobiercę. Obowiązek ten wynika z art. 187 § 1 Kodeksu spółek handlowych.
Art. 187. KSH [Zawiadomienie spółki o przejściu udziału]
§ 1. O przejściu udziału, jego części lub ułamkowej części udziału na inną osobę oraz o ustanowieniu zastawu lub użytkowania udziału zainteresowani zawiadamiają spółkę, przedstawiając dowód przejścia bądź ustanowienia zastawu lub użytkowania. Przejście udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz ustanowienie zastawu lub użytkowania jest skuteczne wobec spółki od chwili, gdy spółka otrzyma od jednego z zainteresowanych zawiadomienie o tym wraz z dowodem dokonania czynności.
§ 2. Umowa spółki może przewidywać, że zastawnik lub użytkownik udziału może wykonywać prawo głosu.
Przeczytaj także: Co to jest spadek i co wchodzi w skład spadku?
Dziedziczenie udziałów w spółce z o.o. przez więcej niż jedną osobę
W praktyce wiele problemów sprawia sytuacja, gdy udziały w spółce z o.o. przypadają więcej niż jednej osobie. W sytuacji, w której udziały zmarłego wspólnika przypadły więcej niż jednemu spadkobiercy, współuprawnieni z udziału lub udziałów wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela, a za świadczenia związane z udziałem odpowiadają solidarnie.
Wskazanie wspólnego przedstawiciela ma na celu ułatwienie wykonywania praw i obowiązków wynikających z udziału spadkodawcy (czyli zmarłego wspólnika). Brak wskazania wspólnego przedstawiciela powoduje sytuację, w której prawa z udziału pozostają w zawieszeniu i nie mogą być wykonywane. Współuprawniony nie może zatem wykonywać prawa głosu, zaskarżać uchwał podjętych przez organy statutowe spółki, wykonywać czynności kontrolnych a dywidenda jest wypłacana do depozytu sądowego.
Jeżeli natomiast współuprawnieni spadkobiercy nie wskazali wspólnego przedstawiciela, oświadczenia spółki mogą być dokonywane wobec któregokolwiek z nich. Podstawą takiego stanu rzeczy jest art. 184 Kodeksu spółek handlowych.
Art. 184. KSH [Wykonanie praw udziałowych]
§ 1. Współuprawnieni z udziału lub udziałów wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela; za świadczenia związane z udziałem odpowiadają solidarnie.
§ 2. Jeżeli współuprawnieni nie wskazali wspólnego przedstawiciela, oświadczenia spółki mogą być dokonywane wobec któregokolwiek z nich.
Co ważne, art. 184 KSH odnosi się jedynie do wykonywania uprawnień z udziałów jedynie pomiędzy współuprawnionymi a spółką. Osobną kwestią są stosunki między samymi współuprawnionymi oraz między współuprawnionymi a osobami trzecimi. Spójrz na poniższy fragment wyroku Sądu Apelacyjnego. Został on wydany w sprawie, gdzie taki problem faktycznie zaistniał.
Wyrok
Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu
z dnia 15 marca 2013 r.
I ACa 224/13
(…) Przepis art. 184 k.s.h. odnosi się do wykonywania uprawnień przez współuprawnionych z udziałów wspólnych jedynie na linii spółka – współuprawnieni, nie ingeruje natomiast w ogóle w stosunki pomiędzy samymi współuprawnionymi, jak też pomiędzy nimi a osobami trzecimi. Jest to regulacja o charakterze szczególnym w stosunku do przepisów normujących określony rodzaj wspólności. W pozostałych, nieuregulowanych w kodeksie spółek handlowych kwestiach, dotyczących realizacji przez współuprawnionych uprawnień wynikających z udziałów w spółce z o.o., odpowiednie zastosowanie mają: w stosunku do wykonywania uprawnień z udziałów objętych wspólnością ułamkową – przepisy kodeksu cywilnego o współwłasności oraz o wspólności spadku, a w stosunku do udziałów objętych wspólnością łączną – przepisy regulujące określony stosunek prawny, leżący u podstaw tej wspólności. (…)
Jak widzisz, dziedziczenie udziałów przez kilku spadkobierców może skutkować poważnymi problemami zarówno dla spółki jak i dla „nowych” wspólników. W praktyce często zdarzają się konflikty związane z ustanowieniem przedstawiciela do wykonywania prawa udziałów. Często powstają także spory co do decyzji, które przedstawiciel ma podjąć w imieniu współuprawnionych.
Czy można zapisać udziały w sp. z o.o.?
Tak, możliwe jest zapisanie udziałów w sp. z o.o. konkretnej osobie. Można to zrobić poprzez zapis zwykły umieszczony w testamencie. Do zapisania udziałów w sp. z o.o. wystarczający będzie testament własnoręczny. Oczywiście można do tego wykorzystać także testament notarialny. Wybór należy do autora testamentu.
W przypadku dziedziczenia udziałów w spółce z o.o. sporządzenie testamentu jest rozwiązaniem bardzo pożądanym. Jeśli więc jesteś wspólnikiem i posiadasz jakiekolwiek udziały, to koniecznie rozważ sporządzenie testamentu chociażby w zakresie tychże udziałów. Pozostawienie tej sprawy nieuporządkowanej prowadzi do wielu problemów. W szczególności chodzi o sytuację, gdy udziały w spółce z o.o. przypadają więcej niż jednemu spadkobiercy. O tym dlaczego jest to problematyczne wiesz już z lektury poprzedniego akapitu
Oczywiście jest też inna droga w postaci darowizny udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Jeśli więc jesteś już w trakcie procesu sukcesji Twojej firmy, to możesz przekazać udziały w sp. z o.o. poprzez umowę darowizny.
Przeczytaj także: Jak coś zapisać, czyli co to jest zapis zwykły?
Ustawowe dziedziczenie udziałów w spółce z o.o. (bez testamentu)
Udziały w sp. z o.o. mogą także zostać odziedziczone w drodze dziedziczenia ustawowego. Stanie się tak, gdy w chwili otwarcia spadku brak jest testamentu albo co prawda jest testament, ale wyłącznie do pewnej części spadku (nieuwzględniającej udziałów).
Co bardzo ważne, przy dziedziczeniu ustawowym spadkobiercy nabywają udziały wraz z pozostałym majątkiem, lecz w istocie dopiero po zakończeniu postępowania o nabycie i dział spadku (ewentualnie notarialnego poświadczenia dziedziczenia). Dopiero wtedy ustalany jest zakres wysokości udziałów i krąg osób, którym te prawa przysługują w części ułamkowej, następnie poprzez przeprowadzenie postępowania o dział spadku spadkobiercy nabywają konkretną liczbę udziałów.
Do tego czasu współuprawnieni spadkobiercy powinni wykonywać prawa z udziałów poprzez wskazanego przedstawiciela.
Jak poprawnie zapisać udziały w spółce z o.o. w testamencie?
Jeśli czytasz ten fragment to z pewnością należysz do mniejszości, która planuje pozostawić po sobie porządek i zminimalizować ryzyko konfliktów między spadkobiercami. Gratuluję!
Zapisując udziały w sp. z o.o. przede wszystkim zapisz konkretną liczbę udziałów jednej konkretnej osobie. Chodzi o to, aby Twoi spadkobiercy nie zostali współuprawnionymi. Jak już wiesz z poprzednich akapitów, bardzo niepożądana jest sytuacja gdy kilkoro współuprawnionych wykonuje prawa z pozostawionych udziałów.
Do zapisania udziałów w spółce z o.o. możesz wykorzystać zapis zwykły lub zapis windykacyjny. Pamiętaj jednak, że w przypadku zapisu windykacyjnego konieczne jest sporządzenie testamentu notarialnego. Jednakże sporządzenie zapisu windykacyjnego w zakresie udziałów jest najlepszym rozwiązaniem. Zapis windykacyjny, w odróżnieniu od zapisu zwykłego, powoduje że spadkobierca (a ściślej zapisobierca windykacyjny) nabywa daną rzecz z chwilą otwarcia spadku.
W przypadku zapisu zwykłego po prostu zobowiążesz spadkobiercę do przeniesienia udziałów na daną osobę. Chociaż różnica może Ci się wydawać niewielka, to w praktyce ma ogromne znaczenie. Porównaj poniższe przepisy Kodeksu cywilnego, a zobaczysz różnicę.
Art. 968. KC [Zapis i dalszy zapis]
§ 1. Spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły).
§ 2. Spadkodawca może obciążyć zapisem zwykłym także zapisobiercę (dalszy zapis).
Art. 9811. KC [Zapis windykacyjny]
§ 1. W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny).
§ 2. Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
1) rzecz oznaczona co do tożsamości;
2) zbywalne prawo majątkowe;
3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności;
5) ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.
Umowne wyłączenie prawa do wstąpienia do spółki przez spadkobierców
Wspólnicy spółki z o.o. mogą ograniczyć lub wyłączyć możliwość wstąpienia do spółki spadkobierców w miejsce zmarłego wspólnika. Uzasadnieniem takiego stanu rzeczy jest zwykle ochrona spółki przed ewentualną różnicą zdań między „starymi” wspólnikami a spadkobiercami.
Ograniczenie lub wyłączenie wstąpienia do spółki spadkobierców ma to znaczenie, że wyłącza stosowanie przepisów prawa spadkowego co do przejścia praw i obowiązków udziałowych. Wyłączenie wstąpienia spadkobierców dotyczy spadkobierców zarówno testamentowych i ustawowych oraz musi być całkowite, tzn. odnosić się do wszystkich spadkobierców. Stanowi o tym art. 183 Kodeksu spółek handlowych.
Art. 183. [Wejście do spółki spadkobierców]
§ 1. Umowa spółki może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika. W tym przypadku umowa spółki powinna określać warunki spłaty spadkobierców niewstępujących do spółki, pod rygorem bezskuteczności ograniczenia lub wyłączenia.
§ 2. Umowa spółki może wyłączyć lub w określony sposób ograniczyć podział udziałów między spadkobierców w przypadku, gdy zmarły wspólnik miał więcej niż jeden udział.
§ 3. Jeżeli według umowy spółki wspólnik mógł mieć tylko jeden udział, udział ten może być podzielony między spadkobierców, chyba że umowa spółki wyłącza lub ogranicza w określony sposób podział tego udziału między spadkobierców. Wskutek podziału nie mogą powstać udziały niższe niż 50 złotych.
Wyłączenie lub ograniczenie wstąpienia spadkobierców do spółki nie może jednak oznaczać pozbawienia ich ekwiwalentu za udziały, które zmarły wspólnik posiadał. Jeżeli więc umowa spółki (i tylko umowa spółki) wyłącza lub ogranicza wstąpienie do spółki spadkobierców, należy pod rygorem bezskuteczności ograniczenia lub wyłączenia określić warunki rozliczenia ze spadkobiercami, którzy nie wstąpią do spółki. Brak wyłączeń lub zasad ograniczeń powoduje, że udziały podlegają dziedziczeniu według prawa spadkowego. Spójrz na poniższe fragmenty postanowienia Sądu Najwyższego.
Postanowienie
Sądu Najwyższego
z dnia 17 maja 2007 r.
III CZP 45/07
(…) Artykuł 183 § 1 KSH wiąże skuteczność przewidzianego nim ograniczenia, zastrzeżonego w umowie spółki, wyłącznie z określeniem w tej umowie warunków spłaty spadkobierców niewstępujących do spółki. (…)
(…) Braki postanowienia umowy spółki w przedmiocie ograniczenia wstąpienia do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika brak określenia zasad ustanowionych ograniczeń, brak jakichkolwiek kryteriów w tym zakresie, nie są ustawowymi przesłankami przesądzającymi w art. 183 § 1 KSH o bezskuteczności tego ograniczenia zastrzeżonego w umowie spółki. Przepis ten wyraźnie bowiem wiąże skuteczność omawianego ograniczenia zastrzeżonego w umowie spółki z określeniem w niej warunków spłaty spadkobierców nie wstępujących do spółki. (…)
Wysokość spłaty w przypadku umownego wyłączenia wstąpienia spadkobierców do spółki z o.o.
Spłata osób niewstępujących do spółki powinna nastąpić przez wypłatę kwot równoważnych na przykład wartości księgowej udziałów przez nabywcę wskazanego przez spółkę albo przez wypłatę co najmniej wartości bilansowej udziału, jeżeli podlega on przymusowemu umorzeniu. Nie ma tutaj przeciwwskazań by przyjąć wyższe wartości, np. w celu uhonorowania zmarłego wspólnika, jeśli spółka ma na to odpowiednie środki.
Warunki spłaty nie mogą być przyjęte w sposób dowolny. Spadkobierca niewstępujący do spółki powinien być spłacony według godziwej wartości udziałów spadkodawcy i w rozsądnym terminie. Zapisy umowy przewidujące np. rażąco późny termin spłaty albo spłatę po wartości rażąco niższej od aktualnej wartości rynkowej bądź przynajmniej księgowej udziałów (np. po wartości nominalnej) należy uznać za nieważne jako stanowiące obejście prawa. Spójrz na fragmenty pewnego wyroku Sądu Apelacyjnego, w którym sąd rozstrzygał zagadnienie tego typu.
Wyrok
Sądu Apelacyjnego w Białymstoku
z dnia 1 lutego 2018 r.
I AGa 23/18
(…) Zgodnie z art. 183 § 1.k.s.h., umowa spółki może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika. W tym przypadku umowa spółki powinna określać warunki spłaty spadkobierców niewstępujących do spółki, pod rygorem bezskuteczności ograniczenia lub wyłączenia. Kodeks wymaga zatem, aby umowa spółki – pod rygorem bezskuteczności wyłączenia spadkobierców bądź ograniczenia ich wstąpienia do spółki – wskazywała warunki spłaty spadkobierców niewstępujących do spółki. Przepisy nie zawierają w tej kwestii żadnych minimalnych wymagań. Bez wątpienia jednak warunki spłaty nie mogą być przyjęte w sposób dowolny. Spadkobierca niewstępujący do spółki powinien być spłacony według godziwej wartości udziałów spadkodawcy i w rozsądnym terminie. Zapisy umowy przewidujące np. rażąco późny termin spłaty albo spłatę po wartości rażąco niższej od aktualnej wartości rynkowej bądź przynajmniej księgowej udziałów (np. po wartości nominalnej) należy uznać za nieważne jako stanowiące obejście prawa W takim wypadku należy przyjąć, że warunki spłaty nie zostały w ogóle ustalone w umowie spółki, co powoduje, że spadkobiercy wstępują do spółki, tak jakby wyłączenie bądź ograniczenie w tym zakresie nie było przewidziane (…)
(…) Bezskuteczność zastrzeżonego w umowie ograniczenia dziedziczenia udziałów jest równoznaczna z sytuacją, gdy umowa spółki nie zawiera w tym względzie żadnych postanowień i udział lub udziały zmarłego wspólnika podlegają dziedziczeniu. Spadkobierca staje się wówczas wspólnikiem, a jeżeli jest dwóch lub więcej spadkobierców, stają się oni współwłaścicielami udziału lub udziałów aż do chwili działu spadku, w wyniku którego udziały mogą przypaść jednemu z nich bądź mogą być rozdzielone pomiędzy spadkobierców (…)
