Czy można zmusić spadkobiercę, by po otrzymaniu spadku zachowywał się w określony sposób? Prawo przewiduje taką możliwość. W pewnych sytuacjach możliwe jest nałożenie na spadkobierców szczególnych obowiązków. Z tego artykułu dowiesz się kiedy jest to możliwe.
Podczas planowania spadkowego podstawowym zagadnieniem jest rozdysponowanie majątku. Myśląc o testamencie mamy zazwyczaj na myśli przekazanie komuś określonych rzeczy lub odsunięcie kogoś od dziedziczenia. Nie jest to jednak jedyna funkcja testamentu. Prawo pozwala na zawarcie w testamencie pewnych instrukcji, nakazów czy obowiązków, które nie muszą być związane z majątkiem. Mowa o tzw. poleceniach testamentowych.
Spis treści
Co to jest polecenie testamentowe?
Polecenie testamentowe jest to pewne rozrządzenie, przy pomocy którego możliwe jest nałożenie na spadkobiercę albo zapisobiercę obowiązku oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem. Polecenie może mieć na celu interes spadkodawcy, osoby obciążonej poleceniem, osoby trzeciej, ale również interes społeczny. Istotne przy tym jest, że polecenie nie tworzy stosunku zobowiązaniowego (w rozumieniu prawa zobowiązań), ale jedynie obowiązek określonego działania, które może (ale nie musi) mieć wartości majątkowej. Polecenie może zostać dokonane z określeniem jego beneficjenta albo bez wskazania żadnej konkretnej osoby, która miałaby bezpośrednio skorzystać z jego wykonania.
Jeśli jeszcze nie do końca rozumiesz istoty polecenia testamentowego to dalsza część artykułu rozwieje Twoje wątpliwości.
Polecenie a zapis zwykły
Na pierwszy rzut oka polecenie testamentowe przypomina zapis zwykły (o którym napisałem w artykule Jak coś zapisać, czyli co to jest zapis zwykły?). Główną różnicą między tymi rozwiązaniami prawnymi jest to, że w przypadku polecenia nie powstaje stosunek zobowiązaniowy i żaden podmiot nie uzyskuje statusu wierzyciela. Ewentualny beneficjent (tzn. osoba, która z wykonania polecenia uzyska jakąś korzyść) nie ma roszczenia o wykonanie polecenia.
Polecenie nie ma jednak jedynie charakteru moralnego. Tworzy ono obowiązek prawny, którego realizacja może być wymuszona. Określone podmioty mogą żądać wykonania polecenia. Odbywa się to przy pomocy sądu w procesie o wydanie wyroku nakazującego zachowanie potrzebne do wykonania polecenia. Wykonanie takiego wyroku może być w dalszej kolejności wymuszone poprzez postępowanie egzekucyjne, zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego.
Przedmiot polecenia
Polecenie testamentowe może być związane z dowolnym działaniem lub zaniechaniem osoby obciążonej poleceniem. W grę wchodzą tutaj zarówno zachowania o charakterze majątkowym, jaki niemajątkowym. Spisując testament mamy więc pełną dowolność w konstruowaniu poleceń. Należy jednak pamiętać, by treść polecenia była zgodna z prawem. Przykładowo wskazać można polecenia takie jak:
- zorganizowanie pogrzebu,
- podjęcie nauki przez daną osobę,
- wygłoszenie przemówienia określonej treści podczas pogrzebu,
- opiekowanie się wskazaną niepełnosprawną osobą,
- przygarnięcie kota spadkodawcy i zapewnienie mu opieki,
- przekazanie określonej kwoty na cele charytatywne (bez wskazania konkretnej fundacji).
Obowiązek wykonania polecenia zalicza się do długów spadkowych.
Beneficjent polecenia
Beneficjentem polecenia określa się osobę lub grupę osób, która ma odnieść pewną korzyść w wyniku wykonania polecenia. Katalog beneficjantów nie został przez prawo ograniczony. Wynika to z konstrukcji prawnej polecenia w której to ściśle określona grupa osób (a nie sam beneficjent) może żądać wykonania polecenia. W rezultacie beneficjentem polecenia może być każda osoba fizyczna, osoba prawna oraz tzw. ułomna osoba prawna.
Kto może żądać wykonania polecenia testamentowego?
Wykonania polecenia mogą żądać wskazane w ustawie grupy osób, tj. każdy ze spadkobierców oraz wykonawca testamentu. Wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja, w której polecenie ma wyłącznie na celu korzyść obciążonego poleceniem tzn., gdy osoba uprawniona do żądania wykonania polecenia jest jednocześnie jego beneficjentem. Jeżeli wykonanie polecenia jest wyłącznie w interesie obciążonego poleceniem to brak jest podmiotu, który mógłby wymusić jego realizację. Wówczas polecenia ma wyłącznie charakter moralny (nie można prawnie zmusić takiej osoby do jego realizacji).
Nieważność polecenia
Polecenie, by było ważne, musi zostać zawarte w testamencie. Nie ma przy tym znaczenia forma testamentu (więcej na ten temat w artykule Jakie są rodzaje testamentów?)
Pomimo dowolności w formułowaniu poleceń, istnieją sytuacje, w których polecenie testamentowe zostanie uznane za nieważne. Stanie się tak, gdy polecenie:
- jest sprzeczne z prawem (np. polecenie wyrządzenia komuś krzywdy),
- jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (np. polecenie wejścia w związek małżeński z konkretną osobą),
- zmierza do obejścia prawa,
- nie nadaje się do wykonania.
Nieważne polecenie nie powoduje jednak nieważności całego testamentu. Nieważny będzie zatem jedynie fragment dotyczący wadliwie sformułowanego polecenia.
Polecenie dotyczące postępowania z ciałem po śmierci
Najczęściej spotykane w praktyce polecenia są dyspozycjami dotyczącymi postępowania z ciałem, miejscem oraz sposobem pochówku. Takie polecenia bywają problematyczne. Wynika to z okoliczności, że na prawo spadkowe nakładają się wówczas zagadnienia administracyjnoprawne wynikające przede wszystkim z ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych z 31 stycznia 1959 roku. Przepisy tej ustawy ściśle określają podmioty uprawnione do pochówku. W praktyce, z uwagi na ograniczoną ilość czasu między śmiercią a pogrzebem, nie jest możliwe realizowanie takich poleceń na drodze prawnej. Innymi słowy, mimo zawarcia w testamencie takiego polecenia, w zasadzie nie istnieje możliwość jego skutecznego wyegzekwowania. Nie oznacza to jednak, że polecenia tego typu nie są realizowane, bo są. Wykonanie takiego polecenia jest jednak podyktowane dobrą wolą i poczuciem moralnego obowiązku wskazanych osób.
Przykład: spadkodawca polecił swojemu najstarszemu synowi, by po śmierci ciało zostało skremowane, lecz syn postanowił tego nie robić i pochować ciało.
Polecenie testamentowe – przykłady
Jeżeli planujesz w swoim testamencie własnoręcznym zawrzeć polecenie, to pomocne mogą być poniższe przykłady (przeczytaj także Kiedy testament własnoręczny jest ważny?)
Przykład polecenia związanego z pochówkiem: tytułem polecenia zobowiązuję spadkobierców X oraz Y do zorganizowania uroczystości pogrzebowej w formie pogrzebu świeckiego.
Przykład polecenia ustanowienia służebności: tytułem polecenia zobowiązuję spadkobiercę X do ustanowienia na rzecz mojej żony nieodpłatnej służebności osobistej mieszkania, polegającej na prawie nieodpłatnego, dożywotniego współkorzystania z budynku mieszkalnego znajdującego się w mieście X przy ul. Y.
Przykład polecenia przeznaczenia określonej części spadku na naukę: zobowiązuję mojego jedynego spadkobiercę testamentowego Jana Kowalskiego (tj. syna) do niezwłocznego podjęcia studiów magisterskich na dowolnej uczelni oraz do przeznaczenia w tym celu nabytego spadku.
Podsumowanie
Podsumowując, polecenie testamentowego jest rozrządzenie testamentowym które charakteryzuje się tym, że:
- jest rozrządzeniem dokonanym przez spadkodawcę w testamencie,
- obciążonym może być spadkobierca lub zapisobierca, który zostaje zobowiązany do pewnego działania lub zaniechania,
- brak jest wierzyciela w rozumieniu prawa zobowiązań,
- tylko określony krąg podmiotów może żądać wypełnienia polecenia,
- celem polecenia jest dokonanie przez spadkobiercę lub zapisobiercę określonej czynności (ewentualne przysporzenie na rzecz innej osoby pozostaje bez znaczenia prawnego),
- niewykonanie polecenia nie pociąga za sobą żadnych sankcji w stosunku do obciążonego,
- może mieć zarówno charakter majątkowy, jak i niemajątkowy.
Podstawa prawna
Kodeks cywilny: art. 982 – 985.
Mój ojciec ,sporządził testament w którym zapisał bratu 1/2 mieszkania . Ojciec przed śmiercią dał przeczytać testament starszej siostrze. W testamencie nie było mowy o garażu. Matka po śmierci ojca przypomniała sobie o tym garażu i prosiła pozostałe dzieci aby się zrzekły na korzyść brata i że nie spocznie aż przepisze garaż na niego . Córki nie wyraziły zgody na zrzeczenie się. Więc matka wyprosiła znajomą notariuszkę u której był sporządzony testament na jego zmianę już po smierci męża tzn. bez jego woli.
Po otwarciu testamentu okazało się ,e jego treść była inna niż ta co dał ojciec siostrze do przeczytania. Co z tym można zrobić. Wszystko wyszło na jaw w 2019 roku