Z tego artykułu dowiesz się czym tak naprawdę jest spadek, a więc co podlega dziedziczeniu. Spadek jest jednym z podstawowych pojęć prawa spadkowego. Kodeks cywilny nie zawiera jednak definicji spadku, choć to pojęcie pojawia się w nim wielokrotnie. Przepisy określają jedynie, co wchodzi, a co nie wchodzi w skład spadku. Zatem co można dziedziczyć?
Spis treści
Czym jest spadek?
Próbując zdefiniować spadek można powiedzieć, że jest to ogół praw i obowiązków majątkowych, które z momentem śmierci danej osoby przechodzą na jedną lub więcej osób w wyniku dziedziczenia. Innymi słowy jest to pewien zbiór praw i obowiązków które są dziedziczone przez spadkobierców w chwili śmierci spadkodawcy. Nie oznacza to jednak, że spadkiem objęte są wszystkie prawa i obowiązki, jakie zmarły miał za życia.
Dokładne określenie tego co wchodzi, a co nie wchodzi w skład spadku, nie jest rzeczą prostą.
Pojęcie praw i zobowiązań ściśle związanych z osobą zmarłego oraz pojęcie majątkowego charakteru są tzw. pojęciami nieostrymi, co powoduje, że w niektórych przypadkach pojawiają się trudności co do określenia, czy dana rzecz, prawo lub obowiązek kryteria te spełnia.
Można jednak wyróżnić pewne składniki, co do których nie ma wątpliwości, że wchodzą do spadku. Dzielimy je na tzw. aktywa i pasywa spadku. Najogólniej rzecz ujmując, aktywa to składniki majątku zmarłego powiększające wartość spadku, a pasywa to pewne obowiązki, które obniżają wartość spadku. Może zdarzyć się i tak, że te drugie (tj. pasywa) przekraczają te pierwsze (tj. aktywa).
Przeczytaj także Wydziedziczenie – jak skutecznie kogoś wydziedziczyć?
Jak ustalić co wchodzi w skład spadku?
Zastanawiając się, czy dane prawo lub obowiązek wejdzie w skład spadku możesz przeprowadzić pewien test, polegający na zadaniu sobie czterech pytań dotyczących danego prawa lub obowiązku.
Pytanie 1: Czy dane prawo lub obowiązek ma charakter cywilnoprawny?
W skład spadku wchodzą tylko prawa i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym. Cywilnoprawny charakter rozumiany jest szeroko. Charakter cywilnoprawny mają przede wszystkim prawa oraz obowiązki wynikające z prawa cywilnego w ogólności, ale także z prawa pracy, prawa handlowego, prawa papierów wartościowych, czy prawa własności intelektualnej. W odróżnieniu od nich nie mają natomiast charakteru cywilnoprawnego prawa i obowiązki stanowiące element stosunków publicznoprawnych, a wynikające np. z prawa podatkowego, prawa ubezpieczeń społecznych czy prawa karnego.
Pytanie 2: Czy to prawo lub obowiązek ma charakter majątkowy?
Prawa i obowiązki, które wchodzą w skład spadku, muszą mieć charakter majątkowy. Kryterium odróżnienia praw majątkowych od niemajątkowych nie jest jednak ostre. Przyjmuje się jednak, że charakter majątkowy mają takie prawa i obowiązki, które służą realizacji interesów majątkowych uprawnionego. Innymi słowy są to prawa i obowiązki mające pewną wartość, którą możemy określić kwotowo.
Pytanie 3: Czy prawo lub obowiązek nie jest ściśle związane z osobą zmarłego (spadkodawcy)?
Prawa i obowiązki, które wchodzą w skład spadku, nie mogą być ściśle związane z osobą spadkodawcy (o tym jakie to są prawa i obowiązki napisałem w artykule Prawa i obowiązki ściśle związane ze spadkodawcą).
Pytanie 4: Czy określone prawo lub obowiązek nie przechodzi na inne osoby, niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami?
Istnieją rozmaite przepisy mówiące o tym, że określone prawa i obowiązki cywilnoprawne zmarłego przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Te prawa i obowiązki nie należą wówczas do spadku.
Jedynie twierdząca odpowiedź na wszystkie cztery pytania pozwala uznać, że dane prawo lub obowiązek wejdzie w skład spadku.
Lista aktywów i pasywów spadku
Jak widać odpowiedź na pytanie co wchodzi w skład spadku nie jest łatwa. Żeby możliwie uprościć ustalenie co jest, a co nie jest spadkiem, utworzyłem możliwie wyczerpującą listę elementów wchodzących w skład spadku. Nie są to zapewne wszystkie prawa i obowiązki które można po sobie pozostawić, ale jeśli zastanawiasz się co możesz zapisać lub – z drugiej strony – co możesz odziedziczyć, to ta lista z pewnością Ci pomoże.
Aktywa spadku
Przykładowo do aktywów spadku zaliczmy:
- Własność lub udział we własności rzeczy, np. nieruchomości i ich wyposażenie, wszelkie ruchomości takie jak samochód, biżuteria, dzieła sztuki, ubrania, antyki, sprzęt komputerowy, książki;
- Własność lub udział we własności zwierząt, zarówno domowych (np. kot, pies) jak i gospodarskich (np. trzoda chlewna, bydło, konie);
- Pieniądze posiadane przez spadkodawcę w chwili śmierci;
- Wierzytelności, czyli żądania zapłaty skierowane do innych osób;
- Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu;
- Prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej;
- Wkład mieszkaniowy do spółdzielni mieszkaniowej w przypadku spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu;
- Prawo użytkowania wieczystego gruntu wraz ze związanym z nim prawem własności budynków i innych urządzeń wzniesionych przez wieczystego użytkownika na tym gruncie;
- Zastaw i hipoteka (wchodzą w skład spadku pod warunkiem, że do spadku wchodzi również wierzytelność, którą zabezpieczają);
- Zastrzeżone dla spadkodawcy prawo pierwokupu oraz prawo odkupu;
- Prawo do odwołania darowizny uczynionej przez spadkodawcę (pod warunkiem, że wystąpią określone okoliczności) oraz prawo do żądania zwrotu darowizny odwołanej przed śmiercią spadkodawcy;
- Prawo żądania uznania umowy za bezskuteczną;
- Prawo przyjęcia oferty, która została skierowana do spadkodawcy i która dotyczy prawa majątkowego (np. oferta darowizny, o ile nie jest ściśle związana ze zmarłym);
- Prawo do podniesienia zarzutu przedawnienia roszczenia (np. wobec osób którym spadkodawca był winien pieniądze);
- Udziały w spółce z o.o. i akcje w spółce akcyjnej (o ile umowa lub statut nie przewidują ograniczeń);
- Prawa z weksla i czeku;
- Autorskie prawa majątkowe (np. prawo do korzystania z utworu, prawo do rozporządzania prawem do korzystania z utworu, prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu);
- Prawa własności przemysłowej (np. prawo ochronne na znak towarowy, prawo ochronne na wzór użytkowy, prawo rejestracji wzoru przemysłowego) oraz patent udzielony na wynalazek stworzony przez zmarłego.
Pasywa (obowiązki) spadku
Przykładowe pasywa spadku to:
- Obowiązek zapłaty zachowku;
- Obowiązek wykonania zapisu zwykłego lub polecenia;
- Koszty postępowania spadkowego (w tym koszty zabezpieczenia spadku, koszty spisu inwentarza, koszty ogłoszenia testamentu, koszty zarządu spadkiem, wynagrodzenie i wydatki wykonawcy testamentu);
- Nieuregulowane koszty leczenia spadkodawcy, opieki nad nim i jego utrzymania przed śmiercią;
- Obowiązek udostępnienia małżonkowi zmarłego i innym osobom bliskim, które z nim mieszkały, mieszkania i urządzeń domowych przez trzy miesiące od otwarcia spadku;
- Obowiązek przekazania małżonkowi zmarłego tzw. przedmiotów zwykłego urządzenia domowego (czyli rzeczy, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie ze zmarłym lub samemu);
- Hipoteka obciążająca wchodzącą do spadku nieruchomość;
- Długi pieniężne spadkodawcy (np. niespłacone umowy pożyczki i kredytu, zaległości w płatnościach czynszu, wymagalne alimenty, obowiązek zapłaty renty, niezapłacone raty za rzecz kupioną przez zmarłego, odszkodowanie za wyrządzoną przez zmarłego szkodę, kary umowne, czy obowiązek wykupu weksla);
- Długi niepieniężne spadkodawcy (np. obowiązek zwrotu przedmiotów powierzonych spadkodawcy na przechowanie, obowiązek zwrotu rzeczy użyczonych zmarłemu, obowiązki wynikające z zawartej przez zmarłego umowy przedwstępnej, obowiązek wynikający ze złożonej przez spadkodawcę oferty, obowiązek wykonania zawartej umowy darowizny).
Podstawa Prawna
Kodeks cywilny: art. 922.