Wydziedziczenie jest jedną z możliwości „ukarania” potencjalnych spadkobierców. Wbrew pozorom nie jest to proste. Wydziedziczyć można tylko w ściśle określonych przypadkach. Wymaga to odpowiedniej formy. Z tego artykułu dowiesz się jak skutecznie wydziedziczyć syna, córkę, męża lub żonę oraz dlaczego wydziedziczenie jest często mylone z pominięciem.
Spis treści
Czym tak naprawdę jest wydziedziczenie?
Istnieje pewna istotna różnica między tym co kolokwialnie określamy jako wydziedziczenie, a tym czym wydziedziczenie jest w świetle prawa. Spróbuję Ci teraz wyjaśnić na czym ta rozbieżność polega.
Wydziedziczenie w mowie potocznej (pominięcie)
Gdy na co dzień mówimy o wydziedziczeniu, najczęściej mamy na myśli pozbawienie kogoś z naszych bliskich praw do spadku. Innymi słowy mówiąc, że kogoś chcemy wydziedziczyć, tak naprawdę myślimy „nie chcę by ta osoba po mnie cokolwiek odziedziczyła”. Wydziedziczenie w rozumieniu przepisów prawa ma jednak znaczenie nieco odmienne.
Należy mieć na uwadze, że dziedziczenie może odbywać się albo na podstawie testamentu albo na podstawie ustawy (więcej na ten temat możesz przeczytać w artykule Rodzaje dziedziczenia – na jakiej podstawie odbywa się dziedziczenie?).
Sporządzając testament wskazujemy krąg osób, które mają po nas dziedziczyć. Do spadku możemy powołać jedną albo kilka osób. Nie musimy przy tym odnosić się do każdego z naszych bliskich. Często zdarza się, że sporządzając testament powołujemy do całości spadku pewnych krewnych i świadomie nie piszemy nic o pozostałych. Jeżeli wśród nieuwzględnionych krewnych znajdują się osoby, które są w kręgu spadkobierców ustawowych to mówimy wówczas o „pominięciu”. Pominięcie odsuwa od dziedziczenia spadkobierców ustawowych, którzy nie zostali wymienieni w testamencie.
Pominięcie, choć daje skutek „wydziedziczenia” (w rozumieniu potocznym), nie powoduje jednak, że osoby najbliższe (dzieci, wnuki, małżonek, rodzice) nie będą uprawnione do pewnej części naszego majątku. W pewnych okolicznościach – niezależnie od tego, czy są uwzględnione w testamencie – przysługuje im prawo do zachowku.
Przykład: spadkodawca pozostawił testament, w którym do całego spadku powołał swojego jedynego syna. W testamencie nie wspomniał jednak ani słowem o swojej żonie, która należy do kręgu tzw. spadkobierców ustawowych. Spadkodawca tym samym pominął swoją żonę. W takiej sytuacji nie otrzyma ona nic z jego majątku, ale przysługiwać jej będzie prawo do otrzymania zachowku. W rezultacie wdowa może pozwać swojego syna o zachowek.
Wydziedziczenie w świetle prawa
Wydziedziczenie w Kodeksie cywilnym ujęte zostało jako pozbawienie prawa do zachowku. Tym samym, w odróżnieniu od opisanego wyżej pominięcia, wydziedziczenie powoduje całkowite odsunięcie od spadku. Jest to jednoczesne wyłączenie od dziedziczenia i pozbawienie prawa do zachowku. Osoba skutecznie wydziedziczona nie otrzyma w spadku absolutnie nic. Traktuje się ją tak jakby nie żyła w chwili otwarcia spadku. Jest to dokładnie tym, o czym myślimy mówiąc, że chcemy kogoś wydziedziczyć. Aby osiągnąć taki skutek nie wystarczy jednak po prostu pominąć daną osobę w testamencie. By kogoś wydziedziczyć należy to wyraźnie w testamencie napisać. To jednak nie wszystko. Wydziedziczenie jest bowiem możliwe wyłącznie w trzech przypadkach, które zostały wyraźnie wymienione w Kodeksie cywilnym.
Skoro wydziedziczenie oznacza pozbawienie prawa do zachowku to wydziedziczone mogą zostać tylko osoby do zachowku uprawnione, tj. zstępni (czyli dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek oraz rodzice.
Wydziedziczenie może zostać przez spadkodawcę cofnięte w każdym momencie.
Przyczyny wydziedziczenia
Kodeks cywilny przewiduje tylko trzy przyczyny uprawniające do wydziedziczenia – wystarczy, że wystąpi chociaż jedna z nich. Co ważne, nie ma możliwości skutecznego wydziedziczenia z innych przyczyn. Cytując ustawę wydziedziczyć można osobę, która:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Wydziedziczenie wymaga testamentu
Prawo stawia wymóg wskazania przyczyny wydziedziczenia w testamencie. Nie ma przy tym znaczenia czy będzie to testament pisemny (własnoręczny), notarialny lub jakikolwiek inny. Do wydziedziczenia nie dochodzi jednak, jeśli z treści testamentu nie wynika, co było przyczyną wydziedziczenia. Co więcej nie można tej przyczyny wykazywać w inny sposób, choćby była oczywista. Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna zatem wynikać wprost z treści testamentu.
Na temat typów testamentów przeczytasz w artykule Jakie są rodzaje testamentów?
By wydziedziczenie zadziałało konieczne jest zatem wskazanie osoby, która ma być wydziedziczona oraz przyczyny, która to uzasadnia. Ważne jest, by choć krótko opisać czego dopuścił się krewny. Zbyt ogólne opisanie przyczyny lub wskazanie powodu, który tak naprawdę nie miał miejsca, może spowodować, że wydziedziczenie będzie bezskuteczne.
Dzieci i wnuki wydziedziczonego
Wydziedziczenie co prawda pozbawia wydziedziczonego wszelkich praw do spadku, jednakże nie dotyczy to jego tzw. zstępnych (dzieci, wnuków). W przypadku wydziedziczenia dziedziczą oni z ustawy po spadkodawcy, a jeżeli dziedziczenie ma charakter testamentowy i nie zostali powołani do dziedziczenia, mają po nim prawo do zachowku.
Testament zawierający wyłącznie wydziedziczenie (wydziedziczający testament negatywny)
Nic nie stoi na przeszkodzie, by sporządzić testament, który zawierać będzie tylko i wyłącznie wydziedziczenie. Taki testament nazywamy „testamentem negatywnym wydziedziczającym”. Jeżeli będzie on sporządzony zgodnie z wymogami, a przyczyna wydziedziczenia okaże się prawdziwa, to taka osoba nic nie odziedziczy. Jeżeli jednak wydziedziczony posiadać będzie potomstwo (dzieci, wnuki) to wówczas one będą dziedziczyć na podstawie ustawy. Im także przysługiwać będzie prawo do zachowku.
Przeczytaj także: Kiedy testament własnoręczny jest ważny?
Podstawa prawna
Kodeks cywilny: art. 1008 – 1011.
