Ważny testament to taki, który jest sporządzony zgodnie z regułami przewidzianymi przez prawo. Dochowanie przewidzianej prawem formy jest kluczowe dla ważności testamentu. Kodeks cywilny wyróżnia sześć rodzajów testamentów. Podzielone są na dwie grupy: testamenty zwykłe oraz testamenty szczególne. Czym te testamenty różnią się od siebie?
Spis treści
Formalizm testamentu
Testament charakteryzuje się bardzo wysokim stopniem sformalizowania. By był ważny musi zostać sporządzony w formie przewidzianej prawem, z zachowaniem wszystkich wymogów ustawowych. W przeciwnym razie uznany zostanie za nieważny. Na szczęście przepisy dotyczące testamentów są rozbudowane i w sposób szczegółowy określają jego wymogi. Rodzajów testamentów jest kilka. Założeniem takiego ukształtowania (w odróżnieniu od dopuszczenia np. tylko jednej formy) jest ułatwienie prawidłowego wyrażenia swojej ostatniej woli.
Testament ma zawsze pierwszeństwo
Prawo spadkowe przewiduje jedynie dwie drogi odziedziczania majątku (dokładniej opisałem je w artykule Rodzaje dziedziczenia – na jakiej podstawie odbywa się dziedziczenie?). Dziedziczenie może odbywać się na podstawie ustawy lub na podstawie testamentu. Ten drugi ma zawsze pierwszeństwo. Kluczowe jest więc, by testament został sporządzony zgodnie z regułami przewidzianymi przez prawo. W przeciwnym razie może zostać uznany za nieważny (a więc tak jakby go nie było).
Testamenty zwykłe i testamenty szczególne
Polskie prawo przewiduje sześć rodzajów testamentów. Kodeks cywilny dzieli je na dwie grupy: testamenty zwykłe i testamenty szczególne. Ich funkcja jest jednak zawsze taka sama – wskazują komu ma przypaść majątek na wypadek śmierci (o tym co może zostać odziedziczone przeczytasz w artykule Co to jest spadek i co wchodzi w skład spadku?).
wypełnij poniższy formularz, by skontaktować się z prawnikiem
Testamenty zwykłe
Pierwszą kategorią testamentów są testamenty zwykłe, czyli:
- testament własnoręczny (tzw. testament holograficzny), czyli testament napisany samodzielnie na kartce,
- testament notarialny, czyli testament sporządzony przed notariuszem w formie aktu notarialnego,
- testament allograficzny (często mylony z testamentem ustnym) nazywany także testamentem urzędowym, gdyż polega na oświadczeniu przez spadkodawcę swojej woli przed odpowiednim urzędnikiem w obecności świadków – obecnie bardzo rzadko spotykany z uwagi na szereg formalności, które są wymagane by był ważny.
Te testamenty może sporządzić każdy kto ma pełną zdolność do czynności prawnych (w praktyce jest to więc każda pełnoletnia osoba, która nie została ubezwłasnowolniona). Ponadto nie ma ograniczeń czasowych co do ich sporządzenia i odwołania. Tak naprawdę najistotniejsze wśród wszystkich testamentów są testament własnoręczny oraz testament notarialny.
Testamenty szczególne
Drugą grupą są testamenty szczególne. Określenie to nie jest przypadkowe. Mogę one być sporządzone tylko wtedy, gdy wystąpią pewne szczególne okoliczności (odrębne dla każdego z trzech testamentów szczególnych). Testamenty szczególne ponadto są ważne jedynie przez określony czas. Co do zasady taki testament traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały jego sporządzenie. Testamenty szczególne to:
- testament ustny,
- testament sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym,
- testament wojskowy.
Testamenty te zostaną szczegółowo opisane w osobnych artykułach.
Który testament jest najlepszy?
Na pytanie który z wymienionych testamentów jest najlepszy nie ma jednej dobrej odpowiedzi. Zależy to przede wszystkim od okoliczności towarzyszących jego sporządzeniu. Przy testamentach kluczowa jest jednak chronologia. To znaczy, że najważniejsza jest zawsze wola wyrażona w ostatnim sporządzonym testamencie. Dozwolone jest przy tym odwołanie każdego z nich testamentem w dowolnej formie (np. można testamentem pisemnym odwołać lub zmienić testament notarialny). Praktyka pokazuje jednak, że forma testamentu ma istotne znaczenie w trakcie postępowania spadkowego. O ile testament notarialny jest niemalże niepodważalny pod względem autentyczności, to treść testamentu ustnego wywołuje zwykle wiele wątpliwości.
Podstawa prawna
Kodeks cywilny:
Art. 949 [Testament własnoręczny]
§ 1. Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.
§ 2. Jednakże brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Art. 950 [Testament notarialny] Testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego.
Art. 951 [Testament allograficzny]
§ 1. Spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.
§ 2. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.
§ 3. Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w sposób przewidziany w artykule niniejszym.
Art. 952 [Testament ustny]
§ 1. Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.
§ 2. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.
§ 3. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
Art. 953 [Testament podróżny] Podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.
Art. 954 [Testament wojskowy] Szczególną formę testamentów wojskowych określi rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.
Art. 955 [Skuteczność testamentów szczególnych] Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.
