Nabyć spadek, a więc zostać spadkobiercą, może tylko osoba, która żyje w chwili śmierci spadkodawcy. Tym samym nie może czegokolwiek odziedziczyć ktoś, kto zmarł przed spadkodawcą. Sam fakt przeżycia spadkodawcy jednak nie zawsze powoduje otrzymanie jakiejś części spadku. Niektóre osoby, mimo iż żyją, traktowane są tak jakby nie żyły.
Chwila, w której następuje dziedziczenie
Z chwilą śmierci każdej osoby jej majątek zmienia się w spadek. Moment ten określany jest jako chwila otwarcia spadku (więcej na ten temat możesz przeczytać w artykule Otwarcie spadku – co to znaczy, że spadek się otworzył?). Modelowo w tym też momencie majątek spadkodawcy (spadek) przechodzi na spadkobierców. Spadek zatem ani przez moment nie pozostaje bez właściciela.
Kto może otrzymać spadek?
Zdolność do otrzymania jakiejkolwiek części spadku nazywa się zdolnością do dziedziczenia (szerzej opisałem to zagadnienie w artykule Zdolność do dziedziczenia – kto może być spadkobiercą?). Zdolność taką ma każdy człowiek, który żyje w chwili otwarcia spadku. Spadkobiercą może być więc taka osoba, która żyła w chwili śmierci spadkodawcy. Mówi się, że spadkodawca musi przeżyć spadkobiercę.
Ktoś żyje, ale traktowany jest jakby umarł (fikcja prawna)
W prawie często można spotkać tzw. fikcje prawne. Są to pewne sytuacje, w których prawo przyjmuje za istniejący pewien stan faktyczny mimo, iż w rzeczywistości on nie mógłby zaistnieć. Jedną z takich fikcji w prawie spadkowym jest przyjęcie, że dana osoba nie dożyła otwarcia spadku. Innymi słowy czasami, pomimo iż ktoś żyje, przyjmujemy (wyłącznie na potrzeby formalności spadkowych) że nie żyje. Ma to na celu ułatwienie ustalenia kręgu spadkobierców. Skoro bowiem spadek może otrzymać tylko osoba żyjąca w chwili śmierci spadkodawcy to tym samym nic nie odziedziczy ktoś kto jest traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
Zgodnie z Kodeksem cywilnym traktowana tak jakby nie dożyła otwarcia spadku jest osoba, która:
- została uznana za niegodną dziedziczenia,
- została wydziedziczona (więcej na ten temat możesz przeczytać w artykule Wydziedziczenie – jak skutecznie kogoś wydziedziczyć?),
- odrzuciła spadek,
- zrzekła się spadku albo spadku zrzekł się jej „wstępny” (tzn. rodzic, dziadek lub dalszy przodek),
wypełnij poniższy formularz, by skontaktować się z prawnikiem
Jaki skutek ma traktowanie kogoś tak jakby nie dożył otwarcia spadku?
Skoro by otrzymać cokolwiek ze spadku trzeba żyć w chwili śmierci spadkodawcy, to traktowanie kogoś tak jakby nie dożył otwarcia spadku skutkuje odsunięciem od dziedziczenia. Co więcej osoba taka nie ma również prawa do zachowku. Nie zawsze jednak dotyczy to jego krewnych. W niektórych przypadkach odsunięcie od dziedziczenia i pozbawienie prawa do zachowku nie dotyczy bliskich tej osoby.
Przeczytaj także: Co to jest spadek i co wchodzi w skład spadku?
Podstawa prawna
Kodeks cywilny:
Art. 928 [Niegodność dziedziczenia]
§ 1. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
§ 2. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
Art. 1008 [Wydziedziczenie]
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Art. 1020 [Skutki odrzucenia spadku]
Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
Art. 1049 [Skutki umowy o zrzeczenie]
§ 1. Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej.
§ 2. Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.
