Wykonawca testamentu jest osobą, na której spoczywa obowiązek sprawnej realizacji postanowień zawartych w testamencie. Powołanie takiej osoby jest dobrym sposobem na usprawnienie procesu spadkowego i uniknięcie konfliktów między spadkobiercami. Ten artykuł rozwiewa najczęstsze wątpliwości związane z tym zagadnieniem.
Spis treści
1. Po co powołuje się wykonawcę testamentu?
W praktyce zdarza się tak, że osobie sporządzającej testament z różnych przyczyn zależy na tym, by wykonaniem ostatniej woli zajęła się określona osoba lub kilka osób, do których ma szczególne zaufanie. Motywacje mogą być różne. Najczęściej chodzi o to, by oszczędzić spadkobiercom kłopotów związanych z zaspokojeniem długów spadkowych, czy po prostu zminimalizować ryzyko konfliktów, które mogłyby powstać w związku z zarządzaniem spadkiem. W odpowiedzi na tę potrzebę w Kodeksie cywilnym zawarto przepisy pozwalające wskazać w testamencie tzw. wykonawcę testamentu.
Wykonawca testamentu jest osobą, która zabezpiecza prawidłowe wykonanie woli spadkodawcy wyrażonej w testamencie. To na jego barkach spoczywa obowiązek wszelkich formalności związanych z rzeczami wchodzącymi w skład spadku.
2. Kto może być wykonawcą testamentu?
Funkcję wykonawcy testamentu mogą pełnić wyłącznie osoby posiadające pełną zdolność do czynności prawnych. Generalnie więc wykonawcą może zostać każda pełnoletnia osoba, która nie została ubezwłasnowolniona. Jest to jedyne ograniczenie w doborze osoby mającej pełnić tę funkcję. Wykonawca testamentu nie musi być spadkobiercą ani nawet krewnym spadkodawcy. Równie dobrze może to być znajomy lub zaufany prawnik. Wykonawcą może być także osoba prawna (np. fundacja) lub tzw. „ułomna” osoba prawna.
3. Czy może być kilku wykonawców testamentu?
Tak, prawo pozwala na ustanowienie kilku osób do zarządzania jednym spadkiem. Nie ma przy tym górnego limitu dopuszczalnej liczby wykonawców testamentu. Dopuszczalne jest przy tym powierzenie każdemu z wykonawców zarządzania odrębną częścią majątku (np. jeden będzie miał zająć się przedsiębiorstwem, drugi zaś pozostałym majątkiem). Można również wskazać tzw. zastępczego wykonawcę testamentu na wypadek, gdyby wykonawca testamentu powołany w pierwszej kolejności nie mógł lub nie chciał przyjąć tego obowiązku.
4. Jakie są obowiązki i uprawnienia wykonawcy testamentu?
Zakres obowiązków i uprawnień spoczywających na wykonawcy zależy przede wszystkim od spadkodawcy, a więc od treści testamentu. Kodeks cywilny zawiera pewną propozycję wyjściową, która może zostać zmodyfikowana przez osobę sporządzającą testament. Tym samym, jeżeli w treści testamentu pojawia się wyłącznie wzmianka o powołaniu danej osoby jako wykonawcy testamentu (bez dodatkowych ograniczeń i wskazówek) to uważa się, że do obowiązków tej osoby należy przede wszystkim:
- zarządzanie majątkiem spadkowym,
- spłacenie długów spadkowych,
- wykonanie zapisów i poleceń (chodzi zarówno o zapisy zwykłe jak i windykacyjne),
- wydanie spadkobiercom majątku spadkowego zgodnie z wolą spadkodawcy i przepisami Kodeksu cywilnego.
W świetle obowiązujących przepisów, a przede wszystkim w świetle postulatu jak najszerszej ochrony autonomii woli zmarłego uznaje się, że nie ma przeszkód, by powierzyć wykonawcy testamentu obowiązki inne niż te, które dotyczą zarządzania majątkiem spadkowym i objęciem go we władanie przez uprawnionych. W testamencie można zatem przykładowo zobowiązać wykonawcę testamentu do wykonania ostatniej woli w zakresie dołożenia starań, by doszło do kremacji zwłok (lub wprost przeciwnie, by zapobiec kremacji), ewentualnie przekazania zwłok na cele naukowe, a także wyrazić życzenie publikacji określonej treści nekrologu, czy dokonania pochówku w miejscu i w sposób doprecyzowany w testamencie. Nierzadko osoba sporządzająca testament jest świadoma dużego prawdopodobieństwa sprzeczności stanowisk spadkobierców i pozostałych bliskich w tych kwestiach odnoszących się do jego osoby po jego śmierci i wówczas powołanie wykonawcy testamentu i powierzenie mu ostatniej woli w sprawach niemajątkowych wynikać może nawet nie tyle z potrzeby decydowania o sobie również po śmierci, co być wyrazem próby uniknięcia czy zminimalizowania konfliktów rodzinnych związanych z osobą zmarłego w sytuacji, gdy tuż po śmierci trzeba podejmować kolejne decyzje związane z pogrzebem.
5. Majątek, którym ma zająć się wykonawca
Spadkodawca może w testamencie określić część majątku, którego zarządzaniem ma zająć się wykonawca. Możliwe są trzy warianty ukształtowane w ten sposób, że wykonawca testamentu zostanie upoważniony do zarządzania:
- całością spadku (najszerszy możliwy zakres – wykonawca będzie upoważniony do zajęcia się całym majątkiem, jeżeli kwestia ta nie została doprecyzowana w testamencie),
- zorganizowaną częścią spadku (gospodarstwo rolne, przedsiębiorstwo),
- oznaczonym składnikiem spadku.
Zobacz również: Co to jest spadek i co wchodzi w skład spadku?
6. Wykonawca testamentu a dział spadku
Wykonawca testamentu nie jest uprawniony ani do wystąpienia z żądaniem działu spadku, ani do samodzielnego dokonania takiego działu. Przeprowadzenie działu spadku nie należy zatem do jego obowiązków. Może jednak uczestniczyć jako tzw. legitymowany biernie w postępowaniu o dział spadku.
7. Czy jest możliwa rezygnacja wykonawcy?
Pełnienie funkcji wykonawcy testamentu jest dobrowolne. Spadkodawca, powołując daną osobę na tę funkcję, nie może jej w żaden sposób przymusić do pełnienia powierzonego zadania. Wskazana osoba może odmówić przyjęcia obowiązków wykonawcy testamentu. Dlatego tak ważne jest, by była ona osobą zaufaną.
Powołanie wykonawcy testamentu staje się skuteczne z chwilą otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy (więcej na ten temat w artykule Otwarcie spadku – co to znaczy, że spadek się otworzył?). Od tego momentu powołany wykonawca może złożyć oświadczenie o odmowie przyjęcia funkcji wykonawcy przed sądem lub notariuszem. Skutkiem takiego oświadczenia jest utrata statusu wykonawcy testamentu bez żadnych konsekwencji. Należy jednak zaznaczyć, że utrata statusu ma tu charakter definitywny w tym sensie, że osoba wskazana jako wykonawca nie może następnie zmienić swojej decyzji i zostać jednak wykonawcą
8. Czy wykonawcy testamentu przysługuje wynagrodzenie?
Tak, wykonawca testamentu może liczyć na wynagrodzenie. Stosuje się tutaj odpowiednio przepisy o umowie zlecenia za wynagrodzeniem. W szczególności dotyczy to obowiązku zapłaty wynagrodzenia dla wykonawcy testamentu, jeśli spadkodawca wprost nie postanowił w testamencie inaczej, w ogóle wykluczając wynagrodzenie albo przewidując inną niż pieniężna formę wynagrodzenia za wykonaną pracę, np. zastrzegając na jego rzecz w testamencie zapis jako wynagrodzenie za wykonywanie obowiązków wykonawcy testamentu. Możliwe jest także wskazanie przez samego spadkodawcę w testamencie wysokości należnego wynagrodzenia. Jeżeli jednak brak na ten temat jakiejkolwiek wzmianki wynagrodzenie powinno odpowiadać nakładowi pracy i należy się ono już po wykonaniu całości obowiązków
9. Jak ustanowić wykonawcę testamentu?
Jedyną drogą ustanowienia wykonawcy jest wzmianka w testamencie (więcej o testamentach przeczytasz w artykule Jakie są rodzaje testamentów). W testamencie należy więc nie tylko przewidzieć funkcję wykonawcy testamentu, ale i wskazać, kto ma tę funkcję pełnić (nie byłoby zatem wystarczające zdanie o treści: „powołuję wykonawcę testamentu” lub podobne). Dla skuteczności powołania wykonawcy testamentu spadkodawca musi go oznaczyć w taki sposób, aby można było go zindywidualizować. Wystarczy w tym celu wskazać informacje wystarczająco indywidualizujące daną osobę, typu: „żona”, „wspólnik” w przypadku prowadzonej wspólnie dwuosobowej spółki osobowej (pod warunkiem, że była tylko jedna spółka) czy „stały spowiednik” w razie istnienia wiadomej bliskim okoliczności długotrwałej relacji o charakterze kierownictwa duchowego. Stopień pokrewieństwa także może być taką informacją, choć należy mieć na względzie, że w przypadku szerszego grona dzieci czy rodzeństwa określenia „syn” lub „brat” nie pozwalają precyzyjnie określić tożsamości wskazanej osoby.
możliwe jest także sporządzenie testamentu zawierającego wyłącznie ustanowienie wykonawcy testamentu. W takim przypadku rozdysponuje on majątkiem zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego (więcej na ten temat w artykule Dziedziczenie ustawowe, czyli kto dziedziczy gdy nie ma testamentu).
Przeczytaj także: Kiedy testament własnoręczny jest ważny?
Podstawa prawna
Kodeks cywilny: art. 986 – 9901.
