Darowizna jest jednym ze sposobów przekazania majątku. Umowa darowizny polega na nieodpłatnym przekazaniu majątku innej osobie. Z tego artykułu dowiesz się o czym należy pamiętać przy jej zawieraniu.
Spis treści
1. Po co zawiera się umowę darowizny?
Umowa darowizny polega na bezpłatnym przekazaniu majątku innej osobie. Innymi słowy jest to umowa, poprzez którą pewna osoba (darczyńca) zobowiązuje się do przekazania innej osobie (obdarowany) jakiejś rzeczy lub prawa i nie oczekuje nic w zamian. W przypadku darowizny darczyńcy nie przysługuje uprawnienie do żądania jakiegokolwiek świadczenia od obdarowanego. Z tego też powodu darowiznę określa się jako umowę o charakterze jednostronnie zobowiązującym.
2. Przedmiot darowizny – co można darować?
Przedmiotem darowizny mogą być przeróżne przysporzenia. Darować można prawo lub rzecz, którego właścicielem jest się w chwili zawierania umowy darowizny. Można również darować przyszłe prawo lub rzecz, która może w przyszłości stać się elementem mienia darczyńcy. Przykładowo przedmiotem darowizny może być:
- zapłata określonej sumy pieniężnej,
- prawo własności (np. samochód, nieruchomość, sprzęt RTV, domena internetowa, dzieło sztuki),
- użytkowanie wieczyste,
- wierzytelność (np. wierzytelność wynikająca z niezwróconej pożyczki),
- ustanowienie prawa majątkowego (np. służebności osobistej),
- zwolnienie obdarowanego z długu (np. zwolnienie pożyczkobiorcy z obowiązku zwrotu pożyczonej kwoty),
- zniesienie prawa obciążającego rzecz należącą do obdarowanego (np. hipoteki).
Darowizna prowadzi więc z jednej strony do zmniejszenia majątku darczyńcy, a z drugiej strony do powiększenia aktywów lub zmniejszenia pasywów majątkowych obdarowanego.
3. Darowizna nie zawsze jest darowizną
Darowizna jest jednym z pojęć, które w prawie nie oznacza dokładnie tego co w rozumieniu potocznym. Na co dzień darowizną nazywamy w zasadzie każde przysporzenie majątkowe, które nie pociąga za sobą żadnych obowiązków. W świetle prawa zaś niektóre sytuacje nie są uznawane za darowiznę. Wynika to przede wszystkim z tego, że umowa darowizny nie jest jedyną umową, która jest nieodpłatna. Zgodnie z Kodeksem cywilnym o darowiźnie nie możemy mówić, gdy:
- zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami kodeksu niż przepisy dotyczące umowy darowizny,
- ktoś zrzeka się prawa, którego jeszcze nie nabył albo które nabył w taki sposób, że w razie zrzeczenia się prawo jest uważane za nienabyte.
Przykładowo nie zostaną uznane za darowiznę:
- użyczenie (art. 710 KC),
- bezpłatne przechowanie (art. 835 KC),
- nieoprocentowana pożyczka (art. 720 KC),
- umowa przekazania nieruchomości (art. 9201 KC),
- nieodpłatne zlecenie (art. 734 KC),
- nieodpłatne świadczenie jakichkolwiek usług (art. 750 KC),
- zrzeczenie się dziedziczenia (art. 1048 KC),
- odrzucenie spadku (art. 1012, 1020 KC).
4. Akt notarialny zwykle nie jest potrzebny
Zasadą jest, że oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Uzasadnieniem tego wymogu jest ochrona interesów darczyńcy. Konieczność udania się do notariusza ma zapobiegać nieprzemyślanym decyzjom, a także sporom o wykonanie darowizny w przypadku nieformalnie przyrzeczonych świadczeń.
Od powyższej zasady jest jednak pewien istotny wyjątek. Mianowicie jeżeli umowa darowizna zawarta została bez zachowania formy aktu notarialnego to staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. W praktyce oznacza to, że umowa darowizny może zostać zawarta w każdej formie. Jest to o tyle ważne, że zawarcie umowy w formie aktu notarialnego niesie za sobą pewne koszty związane z taksą notarialną. Nie ma więc przeszkód, by sporządzić umowę darowizny w formie zwykłej umowy pisemnej.
Powyższe zasady nie będą mieć jednak zastosowania w sytuacji, gdy inne przepisy ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy. Przykładowo umowa przeniesienia własności nieruchomości dla swojej ważności wymaga formy aktu notarialnego (art. 158 KC). Tym samym darowizna nieruchomości również będzie ważna wyłącznie, gdy zostanie sporządzona w formie aktu notarialnego.
5. Darowizna a podatek
Otrzymanie darowizny może wiązać się z koniecznością zapłaty podatku. Co do zasady wszystkie darowizny opodatkowane są podatkiem od spadku i darowizn. Wysokość podatku zależy jednak od tzw. grupy podatkowej. W zależności od grupy podatkowej odrębnie określone zostały kwoty wolne od podatku. Jeżeli wartość darowizny nie przekroczy kwoty wolnej od podatku to obdarowany nie ma obowiązku zapłaty podatku od otrzymanej darowizny.
Szczególnie istotna jest tzw. grupa 0. W przypadku tej grupy podatkowej wszystkie darowizny mogą być zwolnione z podatku bez względu na wartość. Do zerowej grupy podatkowej należą:
- małżonek,
- zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki),
- wstępni (matka, ojciec, dziadkowie),
- pasierb,
- rodzeństwo,
- ojczym,
- macocha.
Należy pamiętać, że otrzymanie darowizny należy w terminie 6 miesięcy zgłosić do właściwego urzędu skarbowego. Jest to szczególnie istotne w przypadku zerowej grupy podatkowej, bowiem jedynie dokonane w terminie zgłoszenie otrzymanej darowizny spowoduje uniknięcie obowiązku zapłaty podatku.
Właściwy do zgłoszenia darowizny jest druk SD-Z2. Obowiązek zgłoszenia nie występuje jedynie w przypadku, gdy darowizna jest zawierana w formie aktu notarialnego. Wówczas zgłoszenia do urzędu skarbowego dokonuje za nas notariusz.
6. Odwołanie darowizny jest możliwe
Istnieją sytuacje, w których możliwe jest skuteczne cofnięcie darowizny. Mówimy wtedy o odwołaniu darowizny.
W przypadku gdy darowizna nie została jeszcze wykonana, darczyńca może skutecznie odwołać darowiznę, jeżeli jej wykonanie mogłoby:
- spowodować uszczerbek dla utrzymania darczyńcy, zgodnie z jego usprawiedliwionymi potrzebami,
- spowodować uszczerbek dla ciążących na nim ustawowych obowiązkach alimentacyjnych.
W przypadku gdy darowizna została już wykonana darczyńca może odwołać darowiznę, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Możliwość odwołania z tego powodu ustaje po upływie roku o dnia, w którym darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Ponadto spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności, ale tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
Podstawa prawna
Kodeks cywilny: art. 888 – 902.
Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn.