Spadek oraz darowizna mogą wiązać się z koniecznością zapłaty podatku. Są jednak osoby, które nie muszą płacić podatku od spadku i darowizny. Warunkiem takiego zwolnienia jest dopilnowanie pewnych formalności. Z tego artykułu dowiesz się jak nie zapłacić podatku od otrzymanego spadku lub darowizny.
Spis treści
Zasadniczo każdy jest zobowiązany
Zgodnie z ustawą o podatku od spadków i darowizn każdy spadkobierca oraz każdy obdarowany zobowiązany jest do zapłaty podatku. Pozornie wydawać może się więc, że zawsze w przypadku dziedziczenia lub przyjęcia darowizny należy zapłacić podatek. Tak jednak nie jest. Podatek od spadków i darowizn skonstruowany jest w ten sposób, że wyróżnia pewne osoby i przyznaje im „bonus” w postaci kwoty wolnej od podatku. Ponadto niektóre osoby, jeśli spełnią ustawowe formalności, są całkowicie zwolnione z tego podatku.
Zakres opodatkowania – co jest opodatkowane?
Ustawa w swoim tytule mówi tylko o podatku od spadków i darowizn. Podatek ten jest jednak nieco szerszy. W rezultacie ustawa o podatku od spadków i darowizn obejmuje swoim zakresem opodatkowanie zdarzeń takich jak:
- dziedziczenie (zarówno na podstawie testamentu jak i na podstawie ustawy),
- zapis zwykły oraz dalszy zapis,
- zapis windykacyjny,
- polecenie testamentowe,
- darowizna,
- polecenie darczyńcy
- nieodpłatne zniesienie współwłasności,
- zachowek, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu,
- nieodpłatnych: renty użytkowania oraz służebności.
Grupy podatkowe
Wysokość podatku zależy od tego jak bliskim krewnym zmarłego się jest. W ustawie wyróżniono trzy tzw. grupy podatkowe. Dla każdej z tych grup przewidziana została inna stawka podatku. W zależności od grupy inna jest też wysokość kwoty wolnej od podatku.
Zerowa grupa podatkowa – osoby, które są zawsze zwolnione
Chociaż ustawa wyróżnia tylko trzy grupy podatkowe, to w praktyce często występuje pojęcie grupy zerowej. Określa się tak krąg osób, które co prawda formalnie zaliczone są do I grupy podatkowej, ale ze względu na szczególnie bliską więź są całkowicie zwolnione z obowiązku zapłaty podatku od spadków i darowizn.
Do grupy zerowej należą:
- małżonek,
- zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki itd.),
- wstępni (rodzice, dziadkowie itd.),
- pasierb,
- rodzeństwo,
- ojczym i macocha.
Zwolnienie to nie następuje jednak automatycznie. Spadkobierca albo obdarowany, którego można zaliczyć do zerowej grupy podatkowej, musi dopełnić pewnych formalności. Zastosowanie tego zwolnienia jest bowiem uzależnione od spełnienia warunku polegającego na obowiązku zgłoszenia otrzymanego spadku lub darowizny.
Warunek obowiązku zgłoszenia jest spełniony, gdy osoba z zerowej grupy zgłosi naczelnikowi urzędu skarbowego nabycie własności rzeczy lub prawa majątkowego w ustawowo określonym terminie. Obecnie termin ten wynosi 6 miesięcy. O tym od kiedy powinno się ten termin liczyć oraz o trzech wyjątkach, gdy zgłoszenie nie jest wymagane, przeczytasz w dalszej części tego artykułu.
Właściwy do tego zgłoszenia jest formularz SD-Z2.
W przypadku niespełnienia tego warunku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.
I Grupa podatkowa
Do I grupy podatkowej należą:
- małżonek,
- zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki, itd.),
- wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie, itd.),
- pasierb,
- zięć i synowa,
- rodzeństwo,
- ojczym i macocha,
- teściowie.
Kwota wolna w tej grupie wynosi 36 120 zł (według stanu na 2024 rok).
II Grupa podatkowa
Do II grupy podatkowej należą:
- zstępni rodzeństwa (bratanek, siostrzenica itd. oraz ich potomstwo),
- rodzeństwo rodziców (wujkowie i ciotki),
- zstępni i małżonkowie pasierbów,
- małżonkowie rodzeństwa,
- rodzeństwo małżonków,
- małżonkowie rodzeństwa małżonków,
- małżonkowie innych zstępnych.
Kwota wolna w tej grupie wynosi 27 090 zł (według stanu na 2024 rok).
III Grupa podatkowa
Do III grupy podatkowej należą wszystkie pozostałe osoby, które nie należą do grupy I albo grupy II.
Kwota wolna w tej grupie wynosi 5 733 zł (według stanu na 2024 rok).
Podstawa opodatkowania – czysta wartość rzeczy oraz praw majątkowych
W przypadku podatku od spadków i darowizn podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów, czyli tzw. czysta wartość. Wartość tą ustala się według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. W praktyce zatem wartość rzeczy i praw majątkowych ustala się w sposób następujący:
- w przypadku dziedziczenia ustala się według stanu na dzień otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy) w oparciu o ceny z dnia przyjęcia spadku albo dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku,
- w przypadku zapisu zwykłego lub dalszego zapisu ustala się według stanu na dzień ogłoszenia testamentu w oparciu o ceny z dnia wykonania zapisu zwykłego lub dalszego zapisu,
- w przypadku zachowku ustala się według stanu na dzień ogłoszenia testamentu w oparciu o ceny z dnia zaspokojenia roszczenia lub jego części,
- w przypadku zapisu windykacyjnego ustala się według stanu na dzień uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, postanowienia częściowo stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia,
- w przypadku polecenia testamentowego ustala się według stanu na dzień wykonania polecenia w oparciu o ceny z dnia wykonania polecenia,
- w przypadku darowizny dokonywanej w formie aktu notarialnego ustala się według stanu na dzień sporządzenia aktu w oparciu o ceny z tego samego dnia (w przypadku darowizny niezgłoszonej do opodatkowania – w oparciu o ceny z dnia powołania się na nabycie),
- w przypadku darowizny dokonywanej bez formy aktu notarialnego ustala się według stanu na dzień spełnienia świadczenia w oparciu o ceny z tego samego dnia (w przypadku darowizny niezgłoszonej do opodatkowania – w oparciu o ceny z dnia powołania się na nabycie).
Wyjątki dotyczące zgłoszenia otrzymania spadku lub darowizny
Jak już wyżej napisałem, niezgłoszenie otrzymania czegokolwiek w spadku lub tytułem darowizny w przewidzianym terminie skutkuje koniecznością zapłaty podatku. Istnieją jednak trzy wyjątki:
Pierwszy wyjątek ma miejsce wtedy, gdy osoba zobowiązana do zapłaty podatku dowiedziała się o nabyciu w późniejszym terminie. Wówczas termin sześciomiesięczny biegnie od dnia powzięcia wiadomości o nabyciu.
Przykład: spadkobierca nie posiada wiedzy o toczącym się postępowaniu spadkowym i postanowieniu o stwierdzeniu nabycia przez niego spadku. Następnie po czasie dowiaduje się o nabyciu spadku.
Po drugie, obowiązek podatkowy nie powstaje, jeżeli suma majątku nabytego od spadkodawcy w okresie ostatnich pięciu lat nie przekroczyła kwoty wolnej.
Przykład: spadkobierca z grupy zerowej otrzymał niewielki spadek o wartości 6500 zł. Za życia nie otrzymał od spadkodawcy żadnej darowizny. Skoro wartość otrzymanego spadku nie przekracza kwoty wolnej od podatku to brak zgłoszenia nie spowoduje obowiązku zapłaty podatku.
Trzeci wyjątek dotyczy wszelkich czynności dokonywanych przed notariuszem. Jeżeli nabycie nastąpiło na podstawie umowy zawartej w formy aktu notarialnego to obowiązek podatkowy nie powstaje.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn
