Testament nie jest napisany raz na zawsze. Może być zmieniany, uzupełniany, a także odwołany. Przyczyn odwołania testamentu może być wiele: zmiana w majątku, narodziny dziecka, śmierć powołanego spadkobiercy lub po prostu zmiana decyzji. Odwołać można każdy testament (także notarialny). Trzeba to jednak zrobić w określony sposób. Z tego artykułu dowiesz się jak prawidłowo odwołać swój testament.
Spis treści
Każdy testament można odwołać
Jedną z fundamentalnych zasad prawa spadkowego jest tzw. zasada swobody testowania. Oznacza ona, że każdy może samodzielnie ukształtować sytuację prawną swojego majątku na wypadek śmierci. Instrumentem służącym do realizacji tej zasady jest testament. To właśnie przy pomocy testamentu decydujemy komu przypadnie nasz majątek, gdy nas zabraknie. Może się jednak zdarzyć tak, że z jakichś przyczyn postanowimy anulować nasz testament. Prawo pozwala to zrobić. Każdy, aż do śmierci, może odwołać napisany przez siebie testament.
Napisanie testamentu jest czynnością prawną odwołalną. Można go odwołać w każdej chwili bez podania przyczyn. Co więcej, nie jest możliwe by w jakikolwiek sposób zrzec się prawa do odwołania testamentu. Ewentualne klauzule i postanowienia (np. umowne), których celem jest zabezpieczenie nieodwołalności testamentu, uznaje się za nieważne. Tym samym nie będzie również ważna umowa, w której spadkodawca zobowiązałby się do nieodwołania testamentu albo w której ta możliwość zostałaby w jakikolwiek sposób ograniczona (np. przez wymóg zgody innej osoby). Nieważna będzie również umowa, która określałaby jakiekolwiek negatywne konsekwencje dla spadkodawcy (np. odszkodowanie) w związku z odwołaniem testamentu.
Jaki skutek ma odwołanie testamentu?
Skutkiem odwołania testamentu jest anulowanie wcześniej dokonanej czynności prawnej (polegającej na napisaniu testamentu). W rezultacie powstaje stan faktyczny taki, jakby odwołanego testamentu nie było. Testament odwołany nie wywołuje skutków prawnych. Możliwe jest również odwołanie jedynie pewnej części testamentu. W takim przypadku unicestwiony jest jedynie wskazany fragment. Pozostałe części będą zaś traktowane tak jak ważny testament.
W jaki sposób anulować testament?
Jest kilka dróg do skutecznego odwołania testamentu. Ważne odwołanie do takie, które jest zgodne z przepisami Kodeksu cywilnego, w szczególności art. 946 KC. Zgodnie z tym przepisem odwołanie testamentu może nastąpić poprzez:
- sporządzenie nowego testamentu,
- zniszczenie testamentu w zamiarze jego odwołania,
- pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważność, w zamiarze jego odwołania,
- dokonanie w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.
Ad 1. Sporządzenie nowego testamentu
Odwołanie testamentu poprzez sporządzenie nowego może nastąpić w sposób wyraźny bądź dorozumiany. Jeżeli spadkodawca nie odwoła testamentu w sposób wyraźny, wówczas odwołaniu ulegają jedynie te postanowienia z poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.
Przykład: Jan sporządził testament, w którym do całego spadku powołał swojego brata. Kilka miesięcy później Jan sporządził drugi testament, w którym zapisał swojej córce mieszkanie. W rezultacie brat Jana zostanie spadkobiercą co do całego spadku, córka zaś nabędzie uprawnienie do przeniesienia na jej rzecz własności mieszkania. Stanie się tak dlatego, gdyż treści obu z napisanych testamentów dają się ze sobą pogodzić.
Nowy testament, czyli ten w którym odwołano poprzedni, nie musi być sporządzony w tej samej formie co odwoływany. Tym samym można odwołać testament notarialny sporządzając testament własnoręczny i na odwrót. Każdy prawidłowo sporządzony testament jest tak samo ważny. Jeśli chodzi o formę (pisemna, notarialna) to w przypadku testamentów nie istnieje hierarchia ważności. Forma nie ma żadnego znaczenia. Ważna jest jednak chronologia, gdyż najważniejszy jest zawsze ostatni testament.
W przypadku gdy sporządzonych było kilka testamentów, odwołanie jednego z nich nie powoduje automatycznego odwołania pozostałych. W takim przypadku, chcąc odwołać poprzedni, w nowym testamencie można zawrzeć zdanie mówiące o tym, że odwołuje się wszystkie poprzednie testamenty.
Odwołanie poprzedniego testamentu będzie miało miejsce także w sytuacjach, gdy co prawda nie wynika to wprost z jego treści, ale da się to bez żadnych wątpliwości wyinterpretować.
Przykład: Jan sporządził testament, w którym do całego spadku powołał swoją żonę. Rok później Jan sporządził kolejny testament, w którym do całego spadku powołał swoją córkę. Tym samym treść nowego testamentu powoduje, że pierwszy testament będzie bezskuteczny.
Przeczytaj także: Co musisz wiedzieć o testamencie notarialnym?
Ad 2. Zniszczenie testamentu
Drugim sposobem odwołania jest zniszczenie testamentu. Z natury rzeczy ten sposób dotyczy wyłącznie testamentów własnoręcznych. Co prawda istnieją orzeczenia sądów przyjmujące, że odwołanie testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego może nastąpić przez świadome zniszczenie przez spadkodawcę wypisu tego aktu. Pogląd ten budzi jednak bardzo poważne wątpliwości i z ostrożności warto tego unikać.
Odwołanie testamentu poprzez jego zniszczenie może odbyć się na wiele różnych sposobów. Chodzi przede wszystkim o to, by wyeliminować sporządzony testament. Przykładowo może to mieć miejsce poprzez podarcie, pocięcie, spalenie lub zniszczenie w niszczarce.
Ad 3. Pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważność
Trzecim sposobem odwołania testamentu jest pozbawienie go cech, od których zależy jego ważność (więcej na ten temat napisałem w artykule: Kiedy testament własnoręczny jest ważny?). Przykładowo takie odwołanie polegać może na oderwaniu od testamentu fragmentu zawierającego podpis lub na zamazaniu podpisu.
Ad 4. Dokonanie zmian w testamencie
Czwarty i ostatni sposób odwołania testamentu polega na dokonaniu w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień. Może to przykładowo polegać na przekreśleniu testamentu własnoręcznego (lub niektórych jego fragmentów) i dodaniu adnotacji „unieważniam” lub „anuluję”. W praktyce takie dopiski mogą wywoływać wątpliwości. Nie zawsze jest jednoznaczne czy zostały naniesione przez spadkodawcę, czy też przez kogoś innego. Zmieniając swój testament warto więc opatrzyć każdą taką modyfikacją swoim podpisem i datą.
A co w przypadku kilku testamentów?
Zasadą jest, że jeśli dana osoba sporządziła dwa testamenty i nie zaznaczyła w późniejszym, że wcześniejszy odwołuje to oba staną się podstawą określenia losów spadku po śmierci. To samo dotyczy przypadku, gdy istnieje większa liczba testamentów. W sytuacji, gdy sporządzonych zostało kilka testamentów, odwołanie jednego z nich nie powoduje odwołania innych i to nawet wówczas, gdy inne testamentu mają podobną lub nawet identyczną treść. Jak już zostało wskazane kluczem jest, by dało się ze sobą pogodzić rozrządzenia różnego typu. W praktyce wielość testamentów nie stanowi problemu w sytuacjach, gdy chodzi o takie dyspozycje jak wydziedziczenie, polecenie czy wyłączenie przyrostu. Kilka testamentów może jednak sprawiać realne praktyczne problemy w przypadku powołania do spadku i zapisów.
Podstawa prawna
Kodeks cywilny: art. 946 – 948.
