Jak napisać ważny testament? Testament własnoręczny (określany też jako pisemny) to najprostsza droga do rozdysponowania majątkiem na wypadem śmierci. Jednakże tylko ważny testament wywołuje skutki. Ten artykuł wyjaśnia o czym należy pamiętać i jakich błędów unikać podczas pisania testamentu.
Spis treści
Funkcja testamentu
Testament jest jedyną drogą do określenia co ma się stać z naszym majątkiem po śmierci. W przypadku braku testamentu spadek zostaje podzielony zgodnie z regułami ustawowymi (więcej na ten temat w artykule Rodzaje dziedziczenia – na jakiej podstawie odbywa się dziedziczenie?). Testament jednak spełnia swoją rolę tylko wtedy, gdy jest prawidłowo sporządzony. Testament jest ważnie napisany wtedy, gdy spełnia ustawowe wymogi. Należy więc zadbać o to, by zachować jego główne cechy. Testament sporządzony niewłaściwie może bowiem zostać uznany za nieważny. W takim przypadku zamiast zrealizowania ostatniej woli spadkodawcy będziemy mieć do czynienia z dziedziczeniem na podstawie ustawy (więcej na temat tej drogi dziedziczenia w artykule Dziedziczenie ustawowe, czyli kto dziedziczy gdy nie ma testamentu).
Własnoręczność pisma – testament musi być napisany samodzielnie
Testament własnoręczny (określany także jako testament holograficzny lub testament pisemny) musi być w całości napisany ręcznie. Znaczy to tyle, że musi być napisany od początku do końca pismem ręcznym przez spadkodawcę. Nieważny będzie testament napisany na komputerze (lub innym urządzeniu), a następnie wydrukowany i podpisany. Nieważny również będzie testament napisany na urządzeniu elektronicznym przy pomocy urządzeń wskazujących (np. rysika, Apple Pencil). Testamentem jest przy tym jedynie oryginał sporządzonego dokumentu. Tym samym jego kserokopia, skan, odbitka przez kalkę czy fotografia mogą stanowić co najwyżej dowód istnienia oryginału.
Ciekawostką jest, że Kodeks cywilny co prawda nie zawiera definicji pisma ręcznego, ale przyjmuje się, że własnoręczność testamentu nie oznacza wyłącznie sporządzenia go własną ręką. Testament może zostać napisany przy użyciu protezy czy innej części ciała, np. stopy czy ust. Ważny testament nie może jednak być napisany alfabetem Braille’a. Nie będzie również ważny testament sporządzony w ten sposób, że spadkodawca podyktował jakiejś osobie jego treść a następnie się podpisał.
Podpis w testamencie
Kolejnym, obok własnoręcznego napisania, kluczowym elementem testamentu jest podpis. Brak podpisu pod treścią testamentu powoduje, że jest on nieważny. Podpis pod testamentem, podobnie jak cała jego treść, musi być odręczny (nie wystarczy np. pieczęć którą ktoś posługiwał się na codzień).
Najbezpieczniej i najlepiej jest podpisać testament pełnym imieniem i nazwiskiem. W praktyce dopuszcza się jednak podpisanie testamentu inicjałem imienia i nazwiskiem, a nawet samym nazwiskiem. Ponadto ważny jest testament podpisany pseudonimem, pod warunkiem, że spadkodawca się nim posługiwał w codziennym życiu. Nie kwalifikuje się jednak jako podpis parafa lub same inicjały autora testamentu.
Data a ważność testamentu
Trzecim elementem wymaganym dla ważności testamentu pisemnego jest data. Umieszczenie w testamencie daty służy do osiągnięcia dwóch celów. Pierwszy to ustalenie czy spadkodawca w chwili sporządzenia testamentu miał tzw. zdolność testowania (czyli czy mógł sporządzić ważny testament). Drugi to ustalenie kolejności kilku sporządzonych testamentów. Sporządzając testament najlepiej jest podać dokładną datę, jednak niekiedy wystarczy podanie samego roku.
Brak daty nie zawsze powoduje nieważność sporządzonego testamentu. Może ją jednak wywołać, gdy spadkodawca zmieni jego treść po napisaniu lub pozostawi po sobie kilka testamentów. Pominięcie daty nie pozwala także ustalić, czy w chwili spisywania ostatniej woli autor testamentu miał zdolność do jego sporządzenia.
Przykład: spadkodawca sporządził testament, w którym do całego spadku powołał swoją żonę, a testamentu tego nie opatrzył datą. Po kilku dniach sporządził drugi testament, w którym do spadku powołał: do ½ żonę, a do ½ zaprzyjaźnioną fundację i tego testamentu również nie opatrzył datą. Po roku sporządził trzeci testament, w którym powołał do całego spadku swoją żonę, a fundacji zapisał udziały w posiadanej spółce – także bez daty. Brak daty może w tym przypadku spowodować nieważność sporządzonych testamentów, gdyż niemożliwe będzie ustalenie ich kolejności. Gdyby autor testamentów opatrzył każdy z nich datą to jego majątek zostałby rozdysponowany zgodnie z ostatnim testamentem.
O tym jaki majątek podlega dziedziczeniu możesz przeczytać w artykule Co to jest spadek i co wchodzi w skład spadku?
Język testamentu własnoręcznego
Prawo nie stawia ograniczeń odnośnie języka w jakim powinien być sporządzony testament. Najczęściej będzie to język ojczysty, ale nic nie stoi na przeszkodzie, by testament został sporządzony w języku obcym. Może to być nawet język sztucznie stworzony (np. esperanto). Warunkiem ważności testamentu w takim przypadku jest by autor testamentu znał język, w którym spisuje swoją ostatnią wolę. Możliwe jest także posłużenie się w testamencie rysunkami, schematami lub tabelami, jeśli mają one na celu zwiększenie precyzji wyrażenia ostatniej woli.
Czy testament odręczny musi nazywać się „testament”?
Mimo, że testament jest dokumentem obarczonym wieloma formalnymi ograniczeniami, to nie jest wymagane zatytułowanie testamentu. Przyjmuje się w tym przypadku, że istotna jest treść, a nie nazwa dokumentu. Testament najczęściej przyjmuje formę osobnego dokumentu, ale ważny będzie także testament pisemny stanowiący fragment innego dokumentu (np. listu, pamiętnika). W takim przypadku trzeba będzie jednak wykazać, że spadkodawca faktycznie chciał rozporządzić swoim majątkiem, a nie zwyczajnie zastanawiał się komu i co mógłby przekazać.
Testament wspólny (wzajemny)
Testament może zawierać wyłącznie ostatnią wolę jednej osoby. Zgodnie z prawem nie będzie ważny tzw. testament wspólny, sporządzany najczęściej przez małżonków. Można jednak osiągnąć efekt „testamentu wspólnego” poprzez sporządzenie dwóch osobnych testamentów.
Więcej na ten temat przeczytasz w artykule: Dlaczego testament wspólny małżonków to błąd?
Czym i na czym napisać testament?
Testament odręczny można sporządzić na jednej lub kilku kartkach papieru, zapisanych jednostronnie lub dwustronnie. Nie jest przy tym wymagane, by każda ze stron była podpisana i opatrzona datą o ile kolejne strony są kontynuacją poprzednich. Co więcej ważny będzie testament napisany na każdej trwałej powierzchni, niekoniecznie na kartce. Testament może także zostać zawarty w liście.
Dla ważności testamentu nie ma także znaczenia czym zostanie on napisany. Można do tego celu użyć długopisu, ołówka, pióra, pisaka lub innych przyborów papierniczych. Ważne jest jedynie, by tekst został zapisany własnoręcznie i w sposób trwały.
Poprawki i skreślenia
Naniesione w testamencie poprawki i skreślenia nie spowodują, że stanie się on nieważny. Jest to dopuszczalne. Jeżeli powstaną one w trakcie pisania testamentu to dane fragmenty uważa się jako niezawarte (czyli analizując testament zwyczajnie się je pomija). Jeżeli poprawki zostały naniesione po ukończeniu testamentu to powinny zostać opatrzone datą i podpisem spadkodawcy.
Mimo, iż poprawki i skreślenia dokonane przez spadkodawcę nie wpływają na ważność testamentu to warto ich unikać. Zdarza się, że po śmierci spadkodawcy ktoś z jego krewnych (np. spadkobierca ustawowy który nie otrzymał nic w testamencie) skreśla pewne elementy testamentu. W takim przypadku może pojawić się istotna trudność w odróżnieniu skreśleń twórcy testamentu od tych, które zostały naniesione w późniejszym czasie.
Podsumowanie
Testament pisemny jest ważny wtedy, gdy został napisany własnoręcznie i podpisany przez spadkodawcę. Powinien także zostać opatrzony datą. Nie ma znaczenia na czym i przy pomocy jakiego przedmiotu piśmiennego zostanie napisany. Dla ważności testamentu jest również istotne czy jego autor miał zdolność do jego sporządzenia w chwili spisywania swojej ostatniej woli.
Przeczytaj także Wydziedziczenie – jak skutecznie kogoś wydziedziczyć?
Podstawa prawna
Kodeks cywilny: art. 941 – 944, 949.